سهمیه بندی سوخت از ایران تا ونزوئلا/ آیا سهمیه بندی توانسته منابع انرژی را کنترل کند؟!

اکوانرژی نوشت: در دنیایی که منابع انرژی فسیلی به سرعت کاهش می‌یابد و بحران‌های اقتصادی و زیست‌محیطی شتاب می‌گیرند، سهمیه‌بندی سوخت به عنوان یک ابزار مدیریتی برای کاهش مصرف و مقابله با کمبود منابع به کار می‌رود. این روش که در برخی کشورها به صورت دائمی و در دیگران به طور موقت اجرا می‌شود، نشان‌دهنده چالش‌های عمیق اقتصادی، مدیریتی و محیطی است. در این گزارش، وضعیت سهمیه‌بندی سوخت در کشورهای مختلف جهان به طور تحلیلی بررسی می‌شود.

کشورهایی که امروز با سهمیه‌بندی سوخت دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند

ایران: از کارت سوخت تا قیمت‌گذاری دو نرخی

ایران از سال ۱۳۸۷ (۲۰۰۸) به سیستم سهمیه‌بندی سوخت روی آورد. در سال ۱۳۹۸ (۲۰۱۹)، این سیستم با افزایش قیمت بنزین و تغییر به قیمت‌گذاری دو نرخی (یارانه‌ای و آزاد) ادامه یافت. هدف اصلی این طرح، کاهش مصرف سوخت و کنترل آلودگی هوا بود، اما به نوعی می توان آن را موفقیت آمیز ندانست و همچنان دچار نقصهایی در نحوه اجرا و سیاستکذاری است.

در تصمیمی تازه سیستم کارت سوخت حذف و کارت بانکی جایگزین آن شد به طوریکه سهمیه‌بندی به صورت غیرمستقیم اجرا می‌شود.

ونزوئلا: بنزین ارزان، اما با محدودیت‌های شدید 

ونزوئلا، که با بحران اقتصادی عمیقی روبرو است، از سیستم سهمیه‌بندی سوخت استفاده می‌کند. هر خودرو مجاز به خرید ۳۰ لیتر بنزین در هفته با قیمت یارانه‌ای است. این سیستم با استفاده از GPS ردیابی می‌شود، اما تراکم در پمپ‌های بنزین و فروش غیرقانونی سوخت همچنان چالش‌های بزرگی هستند. دولت ونزوئلا از سیستم “Carnet de la Patria” برای مدیریت یارانه‌ها استفاده می‌کند، اما این سیستم بیشتر برای خدمات اجتماعی طراحی شده است.

کوبا: سهمیه‌بندی به دلیل تحریم‌ها و کمبود منابع

کوبا، به دلیل تحریم‌های اقتصادی طولانی‌مدت، از سیستم سهمیه‌بندی سوخت استفاده می‌کند. مردم برای خرید بنزین باید از کارت‌های دولتی استفاده کنند که مقدار مجاز خرید بر اساس نوع خودرو و نیازهای شخصی تعیین می‌شود. این سیستم به کاهش وابستگی به واردات سوخت کمک کرده است، اما با محدودیت‌های زیادی همراه است.

کشورهایی که سهمیه‌بندی سوخت را پشت سر گذاشته‌اند

ایالات متحده: سهمیه‌بندی در دوران بحران  

ایالات متحده در طول جنگ جهانی دوم و بحران نفت ۱۹۷۳ از سیستم سهمیه‌بندی بنزین استفاده کرد. این سیستم با کارت‌های چاپی مدیریت می‌شد و باعث تراکم در پمپ‌های بنزین شد. پس از بهبود شرایط اقتصادی و افزایش تولید داخلی سوخت، این سیستم متوقف شد.

فنلاند: سهمیه‌بندی در دوران جنگ و بازسازی 

فنلاند در طول جنگ جهانی دوم و دوران بازسازی پس از جنگ، از سیستم سهمیه‌بندی سوخت استفاده کرد. این سیستم با کارت‌های چسبنده یا دستی مدیریت می‌شد و پس از بهبود شرایط اقتصادی متوقف شد.

برزیل: گذر از بحران انرژی با اتانول

برزیل در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، به دلیل بحران انرژی جهانی، سیستم سهمیه‌بندی سوخت را اجرا کرد. این سیستم با کارت‌های چاپی یا دستی مدیریت می‌شد، اما با توسعه سوخت‌های بیوشیمیایی مانند اتانول، که وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش داد، متوقف شد.

تاثیرات سهمیه‌بندی سوخت: چالش‌ها و فرصت‌ها

سهمیه‌بندی سوخت می‌تواند به کاهش مصرف انرژی و کنترل آلودگی کمک کند، اما با چالش‌هایی مانند تراکم در پمپ‌های بنزین، فروش غیرقانونی و کاهش فعالیت‌های اقتصادی همراه است. در کشورهایی که به سوخت‌های فسیلی وابسته هستند، این سیستم می‌تواند منجر به تنش‌های اجتماعی و اقتصادی شود. برای دستیابی به نتایج بلندمدت، کشورها باید به دنبال راه‌حل‌هایی مانند توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، بهبود حمل‌ونقل عمومی و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی باشند.

و اما در پایان…

سهمیه‌بندی سوخت، راه‌حلی موقت برای چالش‌های بزرگ

سهمیه‌بندی سوخت یک ابزار مدیریتی است که می‌تواند در شرایط بحرانی به کاهش مصرف انرژی و کنترل آلودگی کمک کند. اما این سیستم نیازمند مدیریت دقیق و برنامه‌ریزی استراتژیک است. کشورهایی که از این سیستم استفاده می‌کنند، باید به دنبال راه‌حل‌های بلندمدت برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و توسعه انرژی‌های پاک باشند.