اکوانرژی نوشت: در میان نیاز فزاینده به انرژی و تغییرات اقلیمی که چشم‌انداز جهانی انرژی را دگرگون ساخته است، نیروگاه‌های حرارتی در ایران نقشی حیاتی و بی‌بدیل در تضمین پایداری شبکه برق کشور ایفا می‌کنند. با وجود گرایش جهانی به سوی منابع انرژی تجدیدپذیر، این نیروگاه‌ها نه تنها سهم عمده‌ای از ظرفیت تولید برق را به خود اختصاص داده‌اند، بلکه به دلیل محدودیت‌های پیش‌آمده در سایر منابع، بار اصلی تامین تقاضا را نیز بر دوش می‌کشند. این گزارش به تحلیل جایگاه محوری نیروگاه‌های حرارتی در ساختار انرژی ایران می‌پردازد و چالش‌ها و چشم‌اندازهای آتی آن را بررسی می‌کند.
تاب‌آوری انرژی ایران در چالش‌های کنونی و افق‌های آتی
شبکه سراسری برق ایران در حال حاضر دارای ظرفیت نامی ۹۴۶۷۸ مگاوات است. سهم نیروگاه‌های حرارتی از این میزان ۷۶۶۶۵ مگاوات است که معادل ۸۱ درصد از کل ظرفیت نامی شبکه را تشکیل می‌دهد. این ظرفیت گسترده در قالب ۱۴۶ نیروگاه حرارتی و ۶۳۲ واحد عملیاتی در سراسر کشور فعال است. این ارقام نشان‌دهنده اتکای غالب ایران به این زیرساخت‌ها برای تامین انرژی مورد نیاز صنایع، خانه‌ها و بخش‌های مختلف اقتصاد است. گزارش‌های معتبر بین‌المللی نیز این آمار را تایید می‌کنند؛ برای مثال، تا ماه مه ۲۰۲۵، ظرفیت کل تولید برق ایران حدود ۹۳۴۵۵ مگاوات و سهم نیروگاه‌های حرارتی ۷۶۲۵۷ مگاوات گزارش شده است. این تطابق، اعتبار داده‌های داخلی را تقویت می‌کند.
رشد مداوم ظرفیت و تحمل بار اصلی تامین برق
تولید برق از نیروگاه‌های حرارتی در سال‌های اخیر همواره سهم غالب را در کل تولید انرژی کشور داشته است. طبق گزارش‌های شرکت برق حرارتی ایران ، در سال ۱۴۰۱، از مجموع ۳۶۹ گیگاوات‌ساعت تولید کل انرژی، ۳۴۵ گیگاوات‌ساعت (معادل ۹۳.۸ درصد) توسط نیروگاه‌های حرارتی تامین شده است. این روند در سال ۱۴۰۲ نیز با تولید ۳۵۶ گیگاوات‌ساعت از مجموع ۳۸۶ گیگاوات‌ساعت (معادل ۹۲.۳ درصد) و در سال ۱۴۰۳ با تولید ۳۶۹ گیگاوات‌ساعت از مجموع ۳۹۷ گیگاوات‌ساعت (معادل ۹۲.۹ درصد) ادامه یافته است. این ارقام نشان‌دهنده آن است که سهم تولید نیروگاه‌های حرارتی از کل همواره بیش از ۹۲ درصد بوده است.
همزمان با این سهم بالا در تولید، ظرفیت‌های جدیدی نیز به بهره‌برداری رسیده است: در سال ۱۴۰۱، ۴۸۹۶ مگاوات، در سال ۱۴۰۲، ۲۰۴۴ مگاوات و در سال ۱۴۰۳، ۱۶۸۶ مگاوات نیروگاه حرارتی جدید به شبکه اضافه شده است. این روند افزایشی، به خصوص در شرایطی که سایر منابع تولید برق مانند نیروگاه‌های برق‌آبی به دلیل خشکسالی‌ها و کاهش نزولات جوی با محدودیت‌های شدیدی در تولید مواجه شده و بعضاً از مدار خارج می‌شوند، اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند. در نتیجه، بیشترین فشار تامین برق برای پاسخگویی به تقاضای رو به رشد داخلی، متوجه نیروگاه‌های حرارتی کشور است که به انعطاف‌پذیری و پایداری عملیاتی بالایی نیاز دارد.
چالش تامین سوخت، نقطه‌ای حیاتی در عملکرد نیروگاه‌ها
نقش حیاتی نیروگاه‌های حرارتی در تامین برق کشور، با چالش‌های خاصی نیز همراه است که مهمترین آن‌ها، موضوع تامین پایدار سوخت از سوی وزارت نفت است. این مسئله به ویژه در فصول سرد سال، همزمان با افزایش چشمگیر مصرف گاز در بخش خانگی و صنعتی، به معضلی جدی برای نیروگاه‌ها تبدیل می‌شود.
بر اساس گزارش‌ها و اخبار پیشین، در مواردی، نیروگاه‌های حرارتی با محدودیت‌هایی در دریافت گاز طبیعی مواجه شده‌اند که این امر آن‌ها را ناگزیر به استفاده از سوخت‌های جایگزین مانند مازوت کرده است. این تغییر سوخت نه تنها می‌تواند به فرسودگی تجهیزات نیروگاه‌ها در میان مدت منجر شود، بلکه پیامدهای زیست‌محیطی نیز به همراه دارد و ممکن است کارایی تولید را تحت تاثیر قرار دهد. پایداری تامین سوخت کافی و مناسب، از عوامل اصلی در حفظ ظرفیت و عملکرد بهینه نیروگاه‌های حرارتی و در نهایت، جلوگیری از ناترازی و خاموشی‌های احتمالی در شبکه برق کشور است. این مسئله نیازمند هماهنگی و برنامه‌ریزی دقیق بین وزارت نیرو و وزارت نفت برای تضمین جریان مداوم و کافی سوخت مورد نیاز نیروگاه‌هاست.
تطابق با روندهای جهانی و چشم‌انداز آینده
در حالی که ایران به طور پیوسته ظرفیت حرارتی خود را گسترش می‌دهد، این کشور در حال همگام‌سازی خود با روندهای جهانی در زمینه افزایش بهره‌وری و کاهش اثرات زیست‌محیطی است. برای مثال، راندمان نیروگاه‌های حرارتی ایران به ۳۹.۵۶ درصد رسیده که بر اساس گزارش‌ها، آن را در میان ۱۲ کشور برتر جهان در این شاخص قرار می‌دهد. سرمایه‌گذاری در واحدهای پربازده کلاس F و برنامه‌ریزی برای تبدیل نیروگاه‌های معمولی به نیروگاه‌های سیکل ترکیبی، گام‌هایی مهم در راستای بهبود کارایی و کاهش مصرف سوخت هستند.
در مقیاس جهانی، با وجود رشد چشمگیر انرژی‌های تجدیدپذیر (که بر اساس تحلیل‌های آژانس بین‌المللی انرژی و سازمان‌هایی مانند Ember، در سال ۲۰۲۴، ۳۸ درصد از رشد عرضه انرژی جهانی را تشکیل دادند)، نیروگاه‌های حرارتی همچنان نقش مهمی ایفا می‌کنند. پیش‌بینی می‌شود بازار جهانی نیروگاه‌های حرارتی بر اساس تحقیقات موسساتی مانند Precedence Research، تا سال ۲۰۳۴ به حدود ۲.۱۳ تریلیون دلار برسد. این نشان می‌دهد که حتی در چشم‌انداز انرژی سبزتر، نیروگاه‌های حرارتی به عنوان منبعی برای ظرفیت ثابت و قابل اطمینان همچنان مورد نیاز خواهند بود، اما باید با افزایش انعطاف‌پذیری عملیاتی و استفاده از فناوری‌های نوین نظیر اینترنت اشیا و هوش مصنوعی، خود را با نوسانات شبکه تطبیق دهند.
تعادل بین ضرورت داخلی و تحولات جهانی
بر اساس این تحلیل، نیروگاه‌های حرارتی در حال حاضر و در آینده قابل پیش‌بینی، ستون فقرات تامین انرژی ایران را تشکیل می‌دهند. این کشور با توجه به نیازهای داخلی و رشد پایدار تقاضا، سرمایه‌گذاری قابل توجهی در این بخش انجام داده است. چالش اصلی پیش رو برای ایران، ایجاد تعادلی استراتژیک و هوشمندانه بین تضمین پایداری تامین انرژی داخلی از طریق منابع حرارتی و همگام شدن با تحولات جهانی در زمینه افزایش کارایی، ارتقاء انعطاف‌پذیری و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای خواهد بود تا ضمن تامین نیازهای خود، در مسیر تحولات جهانی انرژی نیز پیشرو باشد.
