عصر تحلیل | بردیا بهمنش
ناژوان، نامی که شنیدنش، تصویری از سرسبزی بی‌کران و آرامشی دلپذیر را در ذهن اصفهانی‌ها و گردشگران تداعی می‌کند. این منطقه بی‌نظیر، در غرب اصفهان و در آغوش پرمهر زاینده‌رود، نه تنها یک پارک جنگلی، بلکه یک گنجینه طبیعی و تاریخی است. ناژوان، با اکوسیستم غنی و جایگاه محوری‌اش در حیات شهری اصفهان، همواره به عنوان “ریه تنفسی” این شهر تاریخی شناخته شده است. این گزارش توصیفی، به سفری عمیق در دل ناژوان می‌پردازد؛ از ریشه‌های باستانی‌اش تا سیمای مدرن امروزی، از اهمیت زیست‌محیطی‌اش تا چالش‌های پیش‌رو.
از ریشه‌های کهن تا شکوه صفوی؛ ناژوان در گذر تاریخ
ریشه‌های ناژوان به هزاران سال پیش و به بستری که زاینده‌رود مهیا کرده بود، بازمی‌گردد. سیلاب‌های فصلی و رسوبات حاصل از آنها، به تدریج خاکی حاصلخیز را به وجود آوردند که بستر مناسبی برای رویش انبوه درختان و گیاهان شد. درباره وجه تسمیه “ناژوان”، روایات مختلفی وجود دارد؛ برخی آن را برگرفته از درختان ناژ (کاج) فراوانی می‌دانند که در گذشته این منطقه را پوشانده بودند، و برخی دیگر ریشه‌اش را در کلمه “ناژو” به معنای مکان تفریح و تفرج می‌دانند که با کاربری اصلی و تاریخی این منطقه کاملاً همخوانی دارد.
شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که ناژوان از دوران باستان نیز منطقه‌ای حاصلخیز و پرآب بوده و مورد استفاده قرار می‌گرفته است. اما اوج شکوه ناژوان را می‌توان در دوران صفویه مشاهده کرد. زمانی که اصفهان به پایتخت ایران تبدیل شد، طبیعت بکر و موقعیت استراتژیک ناژوان، آن را به کانون توجه حاکمان و اشراف تبدیل کرد. ساخت باغ‌های سلطنتی چون هشت بهشت و چهل‌ستون در نزدیکی ناژوان، گواهی بر اهمیت تفریحی و اقامتی این منطقه در آن دوران است. سفرنامه‌های سیاحان خارجی و کتب تاریخی آن زمان، مملو از توصیف زیبایی‌های ناژوان و نقش حیاتی آن در زندگی درباریان و مردم عادی اصفهان است.
از باغ‌های تفریحی تا قلب اکو-پارک
در دوران قاجار و پهلوی، ناژوان تا حد زیادی طبیعت بکر خود را حفظ کرد و همچنان محلی برای شکار و تفرج بود. اما با گسترش بی‌سابقه اصفهان و افزایش جمعیت در دهه‌های اخیر، نیاز به فضای سبز گسترده برای تنفس شهر بیش از پیش احساس شد. این نیاز، منجر به تدوین طرح‌های جامع توسعه برای ناژوان شد با هدف تبدیل آن به یک پارک جنگلی بزرگ و مدرن.
امروزه، پارک ناژوان با مجموعه‌ای از جاذبه‌های متنوع، پذیرای شهروندان و گردشگران از سراسر ایران و جهان است. از جمله برجسته‌ترین این امکانات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- باغ پرندگان: یکی از بزرگترین و متنوع‌ترین باغ‌های پرندگان در خاورمیانه، که گونه‌های بومی و غیربومی بسیاری را در محیطی شبیه‌سازی شده، به نمایش می‌گذارد.
- آکواریوم اصفهان: تونل آکواریوم بزرگی که تجربه قدم زدن در زیر آب و مشاهده گونه‌های مختلف آبزیان را فراهم می‌کند.
- باغ خزندگان: مجموعه‌ای از گونه‌های متنوع خزندگان که با محیط‌های طبیعی‌شان شبیه‌سازی شده‌اند.
- موزه پروانه‌ها و باغ گیاه‌شناسی: فرصتی برای آشنایی با دنیای ظریف حشرات و گونه‌های گیاهی متنوع.
- تله‌سیژ ناژوان: مسیری هیجان‌انگیز برای تماشای چشم‌اندازهای بی‌نظیر ناژوان از ارتفاع.
- مسیرهای پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری: شبکه‌ای وسیع برای فعالیت‌های ورزشی و لذت بردن از طبیعت. ( جاده سلامت)
- پل‌های متعدد و امکانات رفاهی: برای تسهیل دسترسی و ارائه خدمات به بازدیدکنندگان.
ناژوان، ریه تنفسی اصفهان، چالش‌ها و چشم‌انداز
فراتر از جاذبه‌های تفریحی، اهمیت اکولوژیکی ناژوان بی‌بدیل است. این منطقه، با انبوه درختان و پوشش گیاهی گسترده، نقش حیاتی در تصفیه هوای اصفهان و کاهش آلودگی ایفا می‌کند. ناژوان، یک زیستگاه غنی برای انواع گونه‌های گیاهی و جانوری، از پرندگان و پستانداران کوچک گرفته تا حشرات و خزندگان است که به حفظ تعادل اکوسیستم منطقه کمک می‌کند. این منطقه، محلی برای آرامش، ورزش و تجدید قوا برای شهروندان اصفهانی است و سلامت روانی و جسمی جامعه را ارتقا می‌دهد.
اما پس از سال‌ها، این پارک ملی که طبق آمارهای غیر رسمی و منابع قدیمی زمانی وسعتی حدود ۲ هزار هکتار داشت، اکنون به دلیل ساخت‌وسازها و قرار گرفتن در طرح‌های شهری، به حدود ۱۲۰۰ هکتار تقلیل یافته است. این کاهش مساحت، تنها بخشی از بحران است. متاسفانه، در طی سال‌های اخیر، به‌ویژه در ۴ سال گذشته، ناژوان به دلیل کم‌توجهی و بی‌برنامگی، دچار خسارت‌های متعددی شده است. کاهش پوشش گیاهی و خشک شدن بسیاری از درختان قدیمی و حتی کهنسال آن، زنگ خطری جدی را به صدا درآورده است.
با این حال، ناژوان نیز با چالش‌های جدی روبروست:
- خشکسالی زاینده‌رود: مهمترین تهدید برای ناژوان، کاهش شدید و پی‌درپی جریان آب زاینده‌رود است که به طور مستقیم بر حیات پوشش گیاهی و اکوسیستم منطقه تأثیر می‌گذارد.
- توسعه شهری و ساخت‌وسازهای غیرمجاز: فشار فزاینده ساخت‌وساز در حاشیه و حتی درون ناژوان، به از بین رفتن اراضی سبز و باغات منجر می‌شود.
- آلودگی: آلودگی هوا و آب، به خصوص در فصول خشک، می‌تواند به سلامت اکوسیستم ناژوان آسیب برساند.
- مدیریت پسماند: با توجه به حجم بالای بازدیدکنندگان، مدیریت صحیح پسماندها از اهمیت بالایی برخوردار است.
چشم‌انداز آینده ناژوان، در گرو یک برنامه‌ریزی جامع و مشارکت عمومی است. اجرای طرح‌های آبخیزداری، مدیریت پایدار منابع آبی زاینده‌رود، جلوگیری قاطعانه از ساخت‌وسازهای غیرمجاز و ترویج فرهنگ حفاظت از محیط زیست، از جمله راهکارهای اساسی برای تضمین بقای این میراث طبیعی ارزشمند برای نسل‌های آینده است. ناژوان، تنها یک مکان نیست؛ آن قلب تپنده سبز اصفهان است که حیاتش، با حیات شهر گره خورده و حفاظت از آن، مسئولیتی همگانی است.
