به گزارش عصر تحلیل ، سیگارهای الکترونیکی که در زبان محاوره با عنوان «ویپ» از آن یاد می‌شود در سال‌های اخیر به یکی از عناصر برجسته در فضاهای عمومی تبدیل شده‌اند. از کافه‌های شلوغ گرفته تا دورهمی‌های دوستانه تا این اواخر در سالن‌های سینما و کنسرت و یا حتی پشت میز اداره، افراد آن را به دست می‌گیرند و بدون اینکه لحظه‌ای آن را از خود جدا کنند، بی‌وقفه از آن کام می‌گیرند.
سیگارهای الکترونیک ابتدا به بهانه ضرر کمتر برای سلامتی به عنوان جایگزینی برای سیگار سنتی معرفی شدند؛ هرچند مدتی نگذشت که پزشکان و متخصصان درباره عوارض این وسیله که دیگر به واسطه شکل و شمایل جذابی که پیدا کرده بود در دست تعداد قابل توجهی از افراد دیده می‌شد، به شکل جدی هشدار دادند. هشداری که البته دیگر آنچنان که باید شنیده نشد و حالا این سیگارهای الکترونیک بنابر اعلام مسئولان وزارت بهداشت نوعی کالای قاچاق محسوب می‌شوند که از مسیرهای غیررسمی وارد کشور شده و با شکل و شمایل کوچک، جذاب و رنگارنگ با بخارهای معطر، بخشی از سبک زندگی و هویت اجتماعی گروه‌های مختلف شده‌اند. اما این فرهنگ مصرف چه ابعادی دارد؟
ویپ؛ از ابزار ترک سیگار تا اکسسوری مد روز
ویپ با این وعده‌ی جذاب وارد ایران شد که قرار است ضرر کمتری نسبت به سیگار سنتی داشته باشد، دود تولید نکند و بوی تند تنباکو را با رایحه‌های میوه‌ای و شیرین جایگزین کند. بنابراین به سرعت در میان گروه‌های مختلف، جا باز کرد. اما چیزی که بیش از ادعای بی‌ضرر بودن، به محبوبیت ویپ دامن زد، ظاهر شیک آن بود. ویپ‌ها با طراحی‌های متنوع، از مدل‌های ساده تا نمونه‌های خوش رنگ و پرزرق‌وبرق، به نوعی اکسسوری یا زیورآلات تبدیل شده‌اند که در دست گرفتنشان برای برخی به بخشی از پوشش روزانه تبدیل شده است. اتفاقی که البته به همین‌جا ختم نمی‌شود.
ویپ کشیدن عادی نمی‌شود
بسیاری از مصرف‌کنندگان معتقدند چون ویپ دودی مشابه سیگار سنتی ندارد و بوی خوشایندی تولید می‌کند، استفاده از آن در هر محیطی بدون مشکل است و این باور هم سبب می‌شود حتی در حضور کودکان یا در جمع‌های خانوادگی به راحتی و بدون اینکه از دیگران اجازه بگیرند، ویپ بکشند. این عادی‌سازی شاید ریشه در تصور بی‌ضرر بودن ویپ داشته باشد، اما می‌تواند نشان‌دهنده تغییر در آداب اجتماعی یا بی‌توجهی به حقوق دیگران نیز باشد.
در چنین شرایطی وقتی پای کودکان به میان می‌آید، موضوع حساس‌تر می‌شود. برخلاف سیگار سنتی که به دلیل بوی تند و دودش معمولاً در حضور کودکان با احتیاط بیشتری مصرف می‌شود، ویپ به دلیل ظاهر جذاب و رایحه‌های شیرین، گاهی توجه کودکان را جلب می‌کند و این موضوع حتی می‌تواند به عادی شدن مصرف در سنین پایین‌تر منجر شود.
علی‌رغم اینکه مسئولان وزارت بهداشت بارها هشدار داده‌اند که سیگارهای الکترونیک به شکل قاچاق وارد کشور می‌شوند، اما دسترسی به این محصولات و سایر متعلقات آن از طریق فروشگاه‌های آنلاین و حضوری بسیار آسان است، به‌ویژه آنکه تبلیغات در شبکه‌های اجتماعی، باعث شده است که ویپ به یکی از وسایل پرطرفدار در میان قشرهای متنوع از جوانان دانشجو گرفته تا افراد میانسال تبدیل شود.
وقتی قهرمانان سیگار و ویپ می‌کشند!
در این بین نقش رسانه‌ها به‌ویژه شبکه نمایش خانگی در شکل‌گیری فرهنگ مصرف دخانیات، از جمله ویپ، غیرقابل انکار است. این سریال‌ها تأثیر زیادی در عادی‌سازی مصرف دخانیات داشته‌اند. در سریال‌هایی مثل «زخم کاری»، «یاغی»، «آبان»، «ازازیل» و تعداد قابل توجی از آثار دیگر صحنه‌هایی از مصرف سیگار یا حتی گاهی ویپ به کرات دیده می‌شود؛ این نمایش اغلب نه فقط برای شخصیت‌پردازی، بلکه به شکلی طراحی شده است که مصرف دخانیات را جذاب جلوه می‌دهد. درواقع این تصویرسازی می‌تواند به ناخودآگاهِ مخاطب این پیام را منتقل کند که مصرف این محصولات بخشی از سبک زندگی است.
وقتی قهرمان یک سریال در لحظه‌ای پر احساس یا در اوج قدرت، سیگار و ویپ به دست می‌گیرد، این رفتار به شکلی ظریف در ذهن مخاطب عادی می‌شود و این روند می‌تواند به تدریج مصرف ویپ را به عنوان بخشی از فرهنگ تثبیت کند.
چالش‌های فرهنگی و نیاز به آگاهی
فرهنگ مصرف سیگار الکترونیکی در ایران، از جذابیت‌های ظاهری و استفاده در فضاهای عمومی گرفته تا نمایش آن در رسانه‌ها، نشان‌دهنده تحولی در رفتارهای اجتماعی است. این تحول، هرچند ممکن است در نگاه اول بی‌اهمیت به نظر برسد، اما می‌تواند به تدریج هنجارهای فرهنگی و اجتماعی را تغییر دهد. استفاده آزادانه از ویپ در محیط‌های بسته و بدون کسب اجازه از سایر افراد حاضر در آن مکان، استفاده در حضور کودکان، گرایش گروه‌های مختلف به این محصول و نمایش مکرر دخانیات در سریال‌ها، همگی از جمله مسائلی هستند که نیازمند توجه‌اند.
نکته مهم اما این است که بدانیم برخورد شعاری یا صرفاً ممنوعیت‌محور با این پدیده عاملی برای کاهش مصرف آن نخواهد بود. فرهنگ‌سازی از طریق گفت‌وگو، آموزش و تولید محتوای رسانه‌ای خلاقانه، می‌تواند تأثیر عمیق‌تری داشته باشد. ویپ، با تمام جذابیت‌هایش، بیش از یک محصول، به بخشی از فرهنگ معاصر ایران تبدیل شده است آنهم بدون اینکه فرهنگ استفاده درست از آن شکل گرفته باشد.
اینکه این فرهنگ به چه سمتی حرکت کند به موضوعات مختلفی از جمله سیاست‌گذاری نهادهای فرهنگی، تولیدات مرتبط با این بخش و در نهایت شیوه‌ای که برای اصلاح بخشِ غلط آن در پیش می‌گیریم وابسته است تا در نهایت حتی اگر کسی تصمیم گرفت به دور از تاثیر پذیری از جوی که در آن قرار گرفته است، سیگار الکترونیک را در زندگی روزمره همراه خود کند، بداند که استفاده از آن در محیط‌های سر بسته ممنوع است و برای استفاده از آن در محیط‌های عمومی نیز باید اجازه بگیرد.
