به گزارش عصر تحلیل از اصفهان، رضا سُرور، منتقد تئاتر که مهمان ویژه این مراسم بود، به تاریخچه پژوهش تئاتر در دنیا از گذشته های دور تاکنون اشاره مفصلی داشت و در ادامه گفت: از بخت‌یاری ما بوده که پژوهش تئاتر در ایران از همان اولین بارقه‌هایش هرگز موضعی خنثی یا بی‌طرف نداشته است.
وی افزود: شاید تقارن آغاز تئاتر مدرن ایرانی با نهضت مشروطیت باعث شده که پژوهشگران تئاتر ایران علاوه بر تلاش برای شناخت تکنیک تئاتر؛ وجه اخلاقی، اجتماعی و سیاسی آن را نیز مد نظر داشته باشند.
این فعال عرصه تئاتر با بیان اینکه در تاریخ نظریه و پژوهش تئاتر غرب مسئله اساسی همان توالی پژوهش‌هاست، ادامه داد: در ایران گسست در سیر پژوهش نمایان است، این گسست نه فقط به‌معنای توقف در انتشار کتاب‌ها بلکه به‌معنای قطع ارتباط فکری میان نسل‌هاست.
به گفته وی، در غیاب ارتباط فکری و عدم انتقال تجربه‌ها، هر نسل، بی‌اعتنا یا بی‌اطلاع از دستاوردهای پیشین کار خود را بی‌هیچ نکته جدیدی از صفر آغاز می‌کند. چند گام به‌پیش می‌رود، و بعد متوقف و ناپدید می‌شود، نسل بعدی از راه می‌رسد، دوباره از صفر آغاز می‌کند و در پایان به سرنوشت پژوهشگر پیشین دچار می‌شود.
سرور، اولین دلیل تزلزل جایگاه پژوهش در تئاتر ایران را فقدان پژوهشکده‌‌های تئاتر نامید و گفت: وجود پژوهشکده‌هایی که با سازوکار مناسب بتوانند دستاوردهای پیشین را آرشیو کنند، به مطالعات تئاتر سمت و سویی ببخشند و نهایتاً با بودجه‌ای مکفی بتوانند پژوهشگران را از دغدغه‌های معیشتی بازدارند، یک ضرورت است اما در کشور ما چون رویا می ماند.
این منتقد تئاتر با بیان اینکه دایرۀ پژوهشگران تئاتر ایران تنها محدود به پایتخت نیست، یادآور شد: حیرت‌انگیز است که پژوهشگرانی در اقصی نقاط ایران در غیاب پژوهشکده، فقدان امکانات و فقر منابع با تلاشی ستودنی «تئاتر مردمی» شهرهای خویش را به‌دقت ثبت و بررسی می کنند.
وی افزود: این پژوهش‌ها به‌راحتی انجام نمی‌شوند و پژوهشگران یا مورخان تئاتر برای انجام کار خویش دست‌کم با دو معضل اساسی مستندات مکتوب و قرار گرفتن رودروی تاریخ انگاران مواجه هستند.
سرور با بیان اینکه در سال‌های اخیر نمونه‌های قابل توجهی از این آثار پژوهشی اصیل نگاشته شده‌اند، تاکید کرد: به گواهی آثار منتشره، تحولات تئاتر اصفهان با آن سابقه دیرپای خویش یا تئاتر گیلان و مشهد با هنرمندان پرشمارش اینک با دقتی علمی، زیر نگاه پژوهشگران سنجیده و ارزیابی می‌شود و صورت‌بندی جامعی از سیر نمایشنامه‌نویسی در ایران ارائه می شود.
سرور با طرح این موضوع که توازنی میان پژوهش‌های نظری و عملی وجود ندارد، گفت: پژوهش‌های متن‌محور و تاریخ‌نگاری تئاتر رشدی یک‌سویه داشته‌اند و هنوز خبری از پژوهش‌های چشمگیر اجرایی نیست.
این نویسنده با تاکید بر اهمیت طبقه‌بندی داده‌ها و صورت‌بندی نتایج تصریح کرد: چنین کاری اکنون با تلاش محققان و پژوهشگران تئاتر، در حال انجام است و هم‌دوشی پیشکسوتان تئاتر که در دهه‌های گذشته شاهدان عینی وقایع تئاتر در ایران بوده‌اند با نسل جوانی که از دانشکده‌های تئاتر سربرمی‌آورد، توانسته تصویر کاملی از تئاتر ایرانی ترسیم سازد.
به گفته وی، هنگامی که این پژوهش نوپای نظری با پژوهش‌های اجرایی و صحنه‌ای به توازن برسد، زمینه منطقی برای شکوفایی پژوهش تئاتر در ایران فراهم می شود.
تئاتر علمی نقطه مقابل تئاتر سنتی اصفهان بود
پیشکسوت تئاتر اصفهان نیز در این مراسم پژوهشگران تئاتر را در اقلیت دانست و برگزاری چنین برنامه هایی را ارزشمند قلمداد کرد.
ناصر کوشان با اشاره به تجربیات گذشته خود گفت: در آن مقطعی که از کارگاه نمایشی تهران به اصفهان بازگشتم، تئاتر علمی در مقابل نمایش سنتی بود و از هر مسیری می رفتیم، به بن بست می خوردیم، تئاتر علمی همواره در سایه بود و شرایط زیستی اصفهان به گونه ای بود که ما را نمی دیدند.
وی افزود: برای اجرای تئاتر علمی در اصفهان امکاناتی در اختیار نداشتیم و به دشواری سالنی را در اختیار گرفتیم اما با این حال دوام آوردیم، هر چند که تماشاگر تئاتر سنتی اصفهان در هر اجرا، ۸۰۰، ۹۰۰ نفر بودند اما تماشاگر تئاتر ما بیشتر از ۲۰ نفر نبود که البته اساتید مطرح ادبیات و فلسفه در میان این تعداد محدود حضور داشتند.
این منتقد تئاتر با اشاره به تلاش هایش برای سوق دادن تئاتر اصفهان به سمت تئاتر علمی بیان داشت: در آن زمان به دلیل اینکه خودمان نمایشنامه نویس نداشتیم، از نمایشنامه های ترجمه استفاده می کردیم و در زمان سفر اوژن یونسکو به اصفهان، نمایشنامه ای از او را به روی صحنه بردیم که مورد تاییدش قرار گرفت.
کوشان به بیان خاطره ای از حضور اوژن یونسکو در اصفهان پرداخت و گفت: یونسکو طی صحبتی که با هم داشتیم، تاکید داشت در مورد زندگی مردم کوچه بازار تحقیق کنید و از زندگی آنها بنویسید که از آن زمان مصمم به پژوهش در تاریخ تئاتر و نمایش اصفهان شدم.
وی با تقدیر از مسئولان تالار هنر و معاونت فرهنگی شهرداری اصفهان برای برپایی مراسم صحنه پژوهان به تالیفاتش در حوزه تئاتر اشاره کرد و گفت: در جلد اول کتاب “تاریخ تئاتر اصفهان” مراحل تحول و دگرگونی هنر نمایش از زمان صفویه تا پیروزی انقلاب بررسی می شود.
این نویسنده با اشاره به مصاحبه مفصلی که با مرحوم رضا ارحام صدر داشته است، بیان داشت: مرحوم ارحام صدر با ارائه نمایش کمدی انتقادی، با اسلوب و کلام اصفهانی که برگرفته از لهجه شیرین او بود، مخاطبان زیادی را جلب کرد.
وی با بیان اینکه ارحام صدر در نمایش های فی البداهه شوخی هایی خلق می کرد بدون اینکه به روند نمایش ضربه زند، یادآور شد: اکثر مسافرانی که به اصفهان سفر می کردند، علاوه بر بازدید از آثار تاریخی اصفهان، به تماشای نمایش های ارحام صدر می رفتند.
انتهای پیام/
