عید فطر یا عید روزهگشا روز اول ماه شوال و در پایان ماه رمضان است. عید فطر از مهمترین جشنها و اعیاد مسلمانان است. در کشورهای اسلامی، عید فطر از جمله اعیاد بسیار مهم محسوب میشود و معمولاً با تعطیلی رسمی همراه است. در این روز، روزه حرام است و مسلمانان نماز عید برگزار میکنند. پرداخت زکات فطره در این روز بر مسلمانان واجب است. در این روز اهمیت پیوندهای اجتماعی بیش از پیش نمایان میگردد و جامعه در جهت عاری شدن از فضای دو قطبی فقیر و غنی پیشروی میکند؛ به گونهای که اساس توزیع ثروت بر پایه عدل و انصاف خواهد بود. پرداخت زکات فطره به نوعی توجه دین به پیوند عبادت با روابط اجتماعی را نشان میدهد. در ایران از سال ۱۳۹۰ با تصویب مجلس شورای اسلامی و تأیید شورای نگهبان عید فطر دو روز (روز عید و روز بعد) تعطیل است.
اهمیت عید فطر
به گزارش عصر تحلیل، در روایات روز عید فطر روزه جایزههای خدا، روز پاداش نیکوکاران، آمرزش گناهان، معرفی شده است. از امام علی(ع) نقل شده عبد فطر عیدی کسی است که خداوند، روزه او را پذیرفته و عبادتش را قبول کرده است.
امام رضا(ع) فرمود: «روز فطر، از آن جهت عید قرار داده شده است که مسلمانان، اجتماعی داشته باشند که در آن روز گرد هم آیند و برای خدا بیرون آیند و او را بر نعمتهایی که به آنان داده شده است، بستایند و روز عید، روز تجمع، روز خوردن روزه، روز زکات، روز شوق و روز نیایش است؛ و برای آن که اولین روز از سال است که خوردن و آشامیدن در آن حلال است؛ چرا که ماه رمضان، اولین ماه سال نزد اهل حق (شیعیان اثنی عشری) است. پس خداوند، دوست داشت که در چنین روزی، همایشی داشته باشند تا خدا را حمد و ستایش کنند و در این روز، تکبیر در نماز، از آن روی بیش از روزهای دیگر قرار داده شده که تکبیر، بزرگداشت خداوند و ستایش و ثنای او بر نعمت هدایت است، آن گونه که خداوند فرموده است: «تا خداوند را بر این که هدایتتان کرد، بزرگ بدارید و باشد که شکر گزارید». و در آن روز، دوازده تکبیر قرار داده شده است؛ چون در هر دو رکعت، دوازده تکبیر است هفت تکبیر در رکعت اول و پنج تکبیر در رکعت دوم قرار داده شده و آن دو، یکسان نشدهاند؛ چرا که مستحب است نماز واجب، با هفت تکبیر آغاز شود. از این رو در این جا با هفت تکبیر آغاز شده است. و در رکعت دوم، پنج تکبیر است؛ چرا که تکبیره الاحرام نمازها در شبانه روز، پنج تکبیر است، و برای این که تکبیرها در هر دو رکعت، فرد فرد باشند.»
احکام و آداب شب عید
خواندن دعا و نماز و قرائت قرآن؛ حضرت علی(ع) میفرماید: اگر بتوانی شب عید فطر و شب عید قربان و… را مراقبت کنی، چنان کن و در این شبها دعا و نماز و قرآن، بسیار بخوان.
در شب اول ماه شوال، خواندن دعای استهلال، هنگام دیدن هلال ماه مستحب است.
زیارت امام حسین (ع) در این شب مستحب است.
غسل کردن در شب عید مستحب است. روایت شده که قبل از غروب شب عید فطر غسل شود، آنگاه که میداند آن شب، شب عید است. نیز روایت شده که اواخر شب عید، غسل شود.
بنابر قول مشهور متأخران، زمان وجوب زکات فطره آغاز شرعی شب عید فطر است. برخی زمان آن را طلوع فجر روز عید دانستهاند. براساس برخی روایات منظور از «تزکی» در آیه «قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکیٰ»
دادن زکات فطره است.
نماز؛ امام صادق(ع) به نقل از حضرت علی(ع) فرمود: هر کس در شب عید فطر، دو رکعت نماز بخواند، که در رکعت اول حمد یک بار و هزار بار سوره «قل هو الله احد»، و در رکعت دوم، حمد و یک بار سوره «قل هو الله احد» را بخواند، از خدای متعال چیزی درخواست نمیکند، مگر آنکه خداوند به او عطا میکند.
تکبیر بعد از نمازها؛ تکبیر
آن است که بگوید: «الله اکبر الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر، و لله الحمد علی ما هدانا، و له الشکر علی ما اولانا. مفسران گفتهاند که مقصود از «و لِتُکبِّرُوا اللَّـهَ» در «وَ لِتُکمِلُوا الْعِدَّهَ وَ لِتُکبِّرُوا اللَّـهَ عَلَیٰ مَا هَدَاکمْ وَ لَعَلَّکمْ تَشْکرُونَ»تکبیرهایی است که در شب عید فطر وارد شده است.
احیاء (شب زندهداری)
امام کاظم(ع) میفرماید: علی بن ابی طالب(ع) فرمود: این، مرا شادمان میسازد که هر شخص در طول سال، خودش را در چهار شب (برای عبادت) فارغ سازد: شب عید فطر، شب عید قربان، شب نیمه شعبان و شب اول ماه رجب. امام باقر(ع) فرمود: پدرم علی بن حسین(ع) شب عید فطر را در مسجد میماند و تا صبح نماز میخواند و شب زندهداری میکرد و میفرمود: ای پسرم این شب کمتر از شب قدر نیست.
تعیین روز عید فطر
از آنجایی که شرط اعلام ماه شوال با رویت هلال ماه به وقوع میپیوندد، همواره در کشورهای مسلمان، بر حسب موقعیت مکانی آن کشور، رویت هلال ماه اول ماه شوال و روز عید فطر متغیر است به صورتی که ممکن است بهطور مثال در عربستان سعودی روز دوشنبه روز عید اعلام شود اما در ایران روز سه شنبه روز عید فطر اعلام شود.
قنوت نماز عید فطر
اَللّهُمَّ اَهْلَ الْکِبْرِیاَّءِ وَالْعَظَمَهِ وَاَهْلَ الْجُودِ وَالْجَبَرُوتِ وَاَهْلَ الْعَفْوِ
خدایا ای اهل بزرگی و عظمت و ای شایسته بخشش و قدرت و سلطنت و ای شایسته عفو
وَالرَّحْمَهِ وَاَهْلَ التَّقْوی وَالْمَغْفِرَهِ اَسْئَلُکَ بِحَقِّ هذَا الْیَومِ الَّذی
و رحمت و ای شایسته تقوی و آمرزش از تو خواهم به حق این روزی که
جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عیداً وَلِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ الِهِ ذُخْراً [وَشَرَفاً]
قرارش دادی برای مسلمانان عید و برای محمد صلی الله علیه و آله ذخیره و شرف
وَ کرامتا وَمَزِیْداً اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَاَنْ تُدْخِلَنی فی کُلِّ خَیْرٍ
و فزونی مقام که درود فرستی بر محمد و آل محمد و درآوری مرا در هر خیری که
اَدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ الَ مُحَمَّدٍ وَاَنْ تُخْرِجَنی مِنْ کُلِّ سُوَّءٍ اَخْرَجْتَ
درآوردی در آن خیر محمد و آل محمد را و برونم آری از هر بدی و شری که برون آوردی
مِنْهُ مُحَمَّداً وَ الَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمْ اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ
از آن محمد و آل محمد را – که درودهای تو بر او و بر ایشان باد – خدایا از تو خواهم
خَیْرَ ما سَئَلَکَ مِنْهُ عِبادُکَ الصّالِحُونَ وَاَعُوذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُکَ الْصّالِحُونَ
بهترین چیزی را که درخواست کردند از تو بندگان شایسته ات و پناه برم به تو از آنچه پناه بردند از آن بندگان شایسته ات./